گفت و گوی صمیمانه با مدیر دانشنامه علوم اسلامی ویکی فقه و ویکی پرسش و از مدیران مدرسه فقاهت که محل رجوع بسیاری از حوزویان و دانشگاهیان است و تولیدات بسیار زیادی در زمینه های علوم انسانی و اسلامی دارد که تقدیم می گردد:
لطفا مختصری درباره خودتان بفرمایید.
بسم الله الرحمن الرحیم از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید تشکر و قدردانی می‌کنم، انشاالله در مسیر اسلام و انقلاب و نشر آن مستمر و ثابت قدم باشید؛بنده محمد ظریفی طلبه حوزه علمیه قم و مدیر دانشنامه علوم اسلامی ویکی فقه (https://fa.wikifeqh.ir) و سایت ویکی پرسش (https://wikiporsesh.ir) هستم. از سال 89 با موسسه صدای بهار همکاری داشته و مدت 6 سال است که مدیریت این دانشنامه و ویکی پرسش را برعهده دارم.
 
به موسسه صدای بهار اشاره کردید، ارتباط این موسسه با دانشنامه ویکی فقه چیست؟
موسسه صدای بهار به عنوان یک شرکت دانش بنیان و تنها شرکت دانش بنیان که در حوزه علوم اسلامی فعالیت دارد در پارک علم و فناوری پردیس مستقر می‌باشد. این موسسه فعالیت خود را از سال 83 آغاز و از سال 85 به صورت رسمی فعالیت خود را شروع کرد. صدای بهار با هدف دیجیتال سازی تولیدات علمی حوزه علمیه قم تأسیس و تلاش می‌کند تا علوم تولید شده دانشمندان حوزوی رابه صورت مطلوبی در سطح جهان نشر دهد.
مدیر موسسه صدای بهار جناب آقای مهندس جواد جوادی است.
اولین محصول این موسسه سایت مدرسه فقاهت (https://eshia.ir) بود که با هدف ارتباط عالمان با عالمان و نیز پخش زنده دروس خارج حوزوی آغاز به کار کرد؛ در ادامه به خاطر سیاست مستند سازی–که از سیاست‌های اصلی موسسه است- کتابخانه مدرسه فقاهت (https://lib.eshia.ir) و پس از آن دانشنامه ویکی فقه (https://fa.wikifeqh.ir) در سال 89 با هدف ایجاد یک دانشنامه متقن و قابل اعتماد در حوزه علوم اسلامی شروع به کار کرد. و پس از ویکی فقه، سایت ویکی پرسش (https://wikiporsesh.ir) با هدف پاسخگویی به شبهات در حوزه علوم اسلامی با روش و سبک مستند سازی ایجاد شد.
علاوه بر تولید و اداره این 4 سایت، تولیدات نرم افزاری مرتبط با مدرسه فقاهت و کتابخانه نیز انجام شده است که اگر فرصت شد در ادامه توضیحاتی ارائه خواهم کرد.
 
لطفا درباره دانشنامه ویکی فقه توضیحات لازم را ارائه بفرمایید.
همانطور که عرض شد دانشنامه ویکی فقه از سال 89 با هدف ایجاد یک دانشنامه متقن و قابل اعتماد در حوزه علوم اسلامی شروع به کار کرد. مستحضر هستید که در سال 89 نیاز جدی به دانشنامه‌ای در حوزه علوم اسلامی داشتیم و عملا دانشنامه ای که محل رجوع اساتید، طلاب، دانشجویان و محققین باشد وجود نداشت، لذا ضرورت این کار احساس شد و این دانشنامه کار خودش را آغاز کرد.
لازم به ذکر است که کلمه فقه در اسم دانشنامه ویکی فقه ناظر به معنای عام آن است که شامل همه علوم اسلامی می‌شود و نیز شامل علومی که به نوعی با علوم اسلامی ارتباط دارند، مثل حقوق بین الملل، روانشناسی، اقتصاد و ...
 
روند تولید مداخل ویکی فقه به چه صورت است؟
در جلسات آغازین شروع ویکی فقه این مسأله مطرح و مورد بحث قرار گرفت که آیا ما مداخل مورد نیاز را تولید کنیم یا از علوم تولید شده معتبر استفاده کنیم. نظر اول فی الجمله رد شد، با این استدلال که علوم در حوزه و دانشگاه تولید می‌شود ولی روند دیجیتال‌سازی آن کند است و اینکه مجددا تولید شده‌ها را تولید کنیم هم هزینه اضافی است و همموازی‌کاری خواهد بود. لذا مصوب شد که ویکی فقه در وهله اول از علوم تولید شده توسط مراکز معتبر حوزوی و دانشگاهی استفاده کند و در صورت نیاز به مداخلی که توسط مراکز علمی تولید نشده است، اقدام به تولید آنها نماید. البته استفاده از مداخل تولید شدهبا داشتن این شرایط مورد استفاده قرار می‌گیرند:

1. حتما اعتبار تولیدات مرکز تولید کننده،احراز شده باشد.
2. حفظ امانتداری اصل بوده و باید مقالات به منبع اصلی دریافت شده لینک شوند.
3. در صورتی که مقالات تولید شده نشر آزاد ندارند، استجازه از مرکز تولید کننده صورت بگیرد.
4. حتما ارزش افزوده‌ای بر روی مقالات انجام شود (که این کار با مستند سازیپاورقی‌ها به کتابخانه مدرسه فقاهت و نیز اصلاح خطاهای احتمالی و ویکی‌سازیمی‌باشد)

اما همانطور که عرض شد تولید مقالات فی الجمله انجام نمی‌شود ولی در مواردی که مداخل مورد نظر توسط مراکز علمی تولید نشده باشد، این مداخل توسط محققین ویکی فقه تولید می‌شود.
 
ضمن صحبت‌ها اشاره به بحث مستند سازی داشتید، لطفا توضیح بفرمایید.
همانطور که عرض کردم مستند سازی از سیاست‌های اصلی موسسه است.مستند سازی به معنای لینک دادن پاورقی‌های مقالات به کتابخانه‌های مدرسه فقاهت است. توضیح اینکه:
شما طبیعتا در مقالات علمی پاورقی‌ها و مستنداتعلمی زیادی دارید که اعتباربخش مقالات است. در این پاورقی‌ها عمدتا به اشاره به اسم کتاب و جلد و صفحه و شناسنامه کتاب کفایت می‌شود ولی اینکه مطلب مورد ادعاواقعا در همان بخش کتاب هست یا نه، مشخص نیست. در مستند سازی شما با کلیک بر روی پاورقی مورد نظر به کتابخانه منتقل شده، همان کتاب مورد نظر با جلد و صفحه مورد نظر باز شده و یک کلمه از محل شاهد به رنگ قرمز در می‌آید تا یافتن محل شاهد آسانتر شود. با این روش، شما از بودن مطلب مورد ادعا در کتاب اطمینان صددرصدی پیدا می‌کنید.
مستند سازی به کتابخانه از اختصاصات ویکی فقه و مدرسه فقاهت است و ما تلاش داریم تا این سنت بین مجموعه‌های علمی دیگر نیز رواج یابد. لذا در جلسات و ارتباط هایی که با مجموعه‌های علمی داریم بر این نکته تأکید می‌کنیم. مثلا این پیشنهاد به دانشنامه‌های برخط دیگر که در حوزه علوم اسلامی فعالیت دارند داده شده است یا به برخی از مجلات علمی پیشنهاد شد که می‌توانند از این بستر استفاده کرده و محققین مقالات خود را به صورت مستند سازی شده تحویل مجله دهند که مورد استقبال برخی از مراکز نیز قرار گرفته است.
بر این مهم باور داریم که یکی از مشکلات امروز مخصوصا در فضای مجازی حرف‌های بدون سند است که مشکلات خیلی زیادی را ایجاد و به شبهات دامن می‌زند. اگر بحث مستند سازی به باور عمومی تبدیل شود، هر کسی هر حرفی را نخواهد زد و بخش مهمی از مشکلات حل خواهد شد.
برای مستند سازی مقالات زمان زیادی صرف می‌شود ولی به نظر ما ارزش این مقدار صرف زمان را دارد.
 
ویکی فقه از چه زبان‌های پشتیبانی می‌کند و تعداد مداخل هرکدام چقدر است؟
ویکی فقه کار خود را با زبان فارسی شروع کرد و سپس زبان عربی به آن اضافه شد. به خاطر مشکلاتی زبان عربی متوقف شده بود که از 2 سال قبل مجددا فعالیت شده است. زبان اردو نیز از 2 سال قبل شروع شده و زبان ترکی استانبولی نیز از حدود 6 ماه قبل فعالیت خود را آغاز کرده است.
بنابراین ویکی فقه امروز به 4 زبان فارسی، عربی، اردو و ترکی استانبولی فعالیت دارد. اضافه شدن زبان‌های دیگر مثل انگلیسی از برنامه‌های آینده ویکی فقه است.
زبان فارسی نزدیک به 61000 مقاله
زبان عربی نزدیک به 3500 مقاله
زبان اردو نزدیک به 900 مقاله
و زبان ترکی نزدیک به 200 مقاله مستند سازی شده را در خود جای داده‌اند.
مقالات زبان اردو و ترکی عمدتا از مداخل زبان فارسی ویکی فقه ترجمه می‌شود ولی زبان عربی منابع مستقل خود را دارد.
طبق بررسی‌هایی که انجام دادیم می‌توانیم در حال حاضرویکی فقه را بزرگترین دانشنامه علوم اسلامی جهان اسلام بدانیم.
 
چه تعداد افراد ازویکی فقه و دیگر سایت‌های موسسه صدای بهار استفاده می‌کنند؟
طبق آخرین مشاهده‌ای که داشتیم ویکی فقه روزانه بیش از 60000 نفر بازدیدکننده منحصر به فرد دارد که حدودا 350000 الی 400000 صفحه را مشاهدهمی‌کنند.
مدرسه فقاهت و کتابخانه مدرسه فقاهت نزدیک به همین میزان بازدیدکننده را به خود اختصاص داده است.
لذا با احتساب بازیدهایویکی پرسش،روزانه میزبان بیش از 130000 نفر منحصر به فرد هستیم که نزدیک به یک میلیون صفحه را باز می‌کنند و از مطالب سایت‌های موسسه استفاده می‌کنند.
 
ایجاد حساب کاربری در ویکی فقه آزاد است؟
ایجاد حساب کاربری به صورت محدود و تست در ویکی فقه انجام می‌شود. همانطور که اشاره کردم تلاش ویکی فقه بر ایجاد دانشنامه متقن و قابل اعتماد است؛ لذا برای دستیابی به این هدف امکان آزاد گذاشتن مطلق ایجاد کاربری و ویرایش مقالات وجود ندارد. اما کاربرها می‌توانند اقدام به ایجاد حساب کاربری و درج مقالات کنند؛ این مقالات پس از بررسی و رفع اشکالات ساختاری و محتوایی توسط مدیران فعالسازی شده و نشر عمومی پیدا می‌کند و کاربر می‌تواندمقالات ایجادی خود را به صورت نامحدود ویرایش و اصلاح کند.
 
اگر نسبت به ویکی فقه توضیحات دیگری دارید بفرمایید.
با لطف خداوند متعال و عنایت اهل بیت ع موفقیت‌های خوبی به دست آورده‌ایم ولی راضی به وضعیت موجود نیستیم. تا تبدیل شدن به دانشنامه تراز اسلامی فاصله زیادی داریم و انشاالله با قدرت این مسیر را ادامه خواهیم داد.
دست یاری دراز می‌کنیم و از همه اساتید حوزه و دانشگاه، طلاب، دانشجویان و همه محققین دعوت می‌کنیم که با درج مقالات و نیز با ارائه انتقادات و پیشنهادات ما را در رشد هرچه بیشتر و بهتر این دانشنامه اسلامی یاری کنند.
 
لطفا درباره ویکی پرسش هم توضیحات لازم را بفرمایید.
سایت ویکی پرسش به دنبال جمع آوری و نشر پاسخ های مستدل به شبهات در حوزه علوم اسلامی است. سیاست مستند سازی در ویکی پرسش نیز انجام می‌شود و لذا پاسخ‌های داده شده دارای اتقان بیشتری است.
هم اکنون بیش از 11000 پرسش و پاسخ در این سایت موجود است و این تعداد در حال افزایش می‌باشد.
 
لطفا درباره مدرسه فقاهت توضیحات لازم را بفرمایید.
مدرسه فقاهت با هدف ارتباط عالمان با عالمان ایجاد شد. دروس خارجحوزوی که در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی توسط اساتید مبرز حوزه ارائه می‌شود، دیتای بسیار بزرگی از علوم اسلامی را فراهم ساخته است. اما متأسفانه به علت کند بودن دیجیتال سازی این علوم، عمدتا این مطالب محدود به قشر خاص و شاگردان خاص استاد می‌شد. همچنین علمای بلاد مختلف یا کشورهای مختلف اسلامی از مباحث همدیگر کم‌اطلاع یا بی‌اطلاع بودند.
مدرسه فقاهت با ایجاد زمینه نشر فایل صوتی و تقریر متنی مستند سازی شده دروس خارج و نیز تضارب آراء اساتید توسط جستجوی هوشمند سایت -که از پردازش زبان طبیعی (NLP) بهره می‌برد- توانسته ارتباط عالمان با عالمان را بیشتر سازد. امروز مدرسه فقاهت با پشتیبانی از 345 درس از بیش از 193 استاد درس خارج و با نزدیک به 80000 تقریر متنی مستند سازی شده و نزدیک به 140000 صوت درسی از اقصی نقاط کشورهای اسلامی یک حوزه علمیه مجازی بسیار بزرگی را ایجاد کرده است.
ارتباط عالمان با عالمان در ایران، عراق، لبنان، سوریه،بخش‌هایی از عربستان، افغانستان و بخش‌هایی از آفریقا برقرار شده است.
درس‌های مدرسه فقاهت اگرچه اکثرا درس‌های فقه و اصول است ولی منحصر به این نبوده و دروس خارج کلام، فلسفه، طب، حدیث و ... نیز برقرار است.
از ابتدای سال گذشته دروس سطوح عالی نیز به پشتیبانی مدرسه فقاهت اضافه و در یک صفحه مجزایی به آدرس (https://sath3.eshia.ir) میزبانی گردید که شامل 175 درس از 62 استاد و با نزدیک به 4000 تقریر متنی مستند سازی شده و نزدیک به 11500 فایل صوتی دروس تلاش دارد تا سنت تقریرنویسی را در سطوح عالی نیز زنده سازد.
جستجوی پیشرفته و هوشمند سایت مدرسه فقاهت که از هوش مصنوعی بهره می‌برد امکان ارتباط و تضارب آراء علما را فراهم ساخته و بستر بسیار مناسبی را برای تحقیقات علمی ایجاد کرده است. این روش جستجو علاوه بر سرعت بسیار بالا می‌تواندریشه‌ها را شناسایی کرده، اصطلاحات دیگر مرتبط را پیشنهاد داده و جستجوی خوبی را ارائه دهد.
پخش زنده دروس خارج کمک به طلابی بود که به خاطر مشکلات کاری یا تبلیغی در مراکز علمی حضور ندارند و مثلا در شهرستان هستند و امکان شرکت در دروس قم را ندارند. همچنین اساتید شهرهای دیگر یا کشورهای دیگر می‌توانند از این بستر استفاده کرده و از مباحث مطرح در دروس اساتید مطلع شوند. پخش زنده از طریق نرم افزار اختصاصی پخش زنده مدرسه فقاهت انجام می‌شود.
روش پشتیانی از دروس در مدرسه فقاهت به اینصورت است که اساتید پس از تأیید از سوی حوزه، رابطیرا معرفی می‌کنند که آموزش‌های لازم به این رابط داده می‌شود. این رابط طبق آموزش‌ها درس استاد را ضبط کرده و به سامانه مدرسه فقاهت ارسال می‌کند و نیز تقریر متنی درس به همراه رنگ بندی  و مستند سازی که توسط افزونه اختصاصی ورد انجام می‌شود، انجام داده و به سامانه ارسالمی‌کند و پس از تأیید در سایت مدرسه فقاهتبارگذاریمی‌شود.
همانگونه که راه‌اندازی مدرسه فقاهت و فعالیت آن طی 15 سال توانست ارتباط عالمان با عالمان را بیشتر کند، اعتقاد ما بر اینست که همین تضارب آراء می‌تواند بین علمای شیعه و علمای اهل تسنن نیز اتفاق بیفتد. در همین راستا در حال رایزنی و مشورت با اساتید و بزرگان حوزه هستیم که در صورت صلاحدید سامانه‌ای برای پشتیبانی از دروس علمای طراز اول اهل تسنن ایجاد و قابلیت تضارب آراء آنها با علمای شیعه فراهم شود.
همانطور که مستحضرید نزدیک به 90 درصد مباحث فقهی ما با اهل تسنن یکسان یا نزدیک به هم است وچه بسا مستند سازی و تضارب آراء علما بتواند در نزدیک‌تر آراء مذاهب اسلامی به همدیگر کمک کند و همین مهم قدم بزرگی در وحدت اسلامی و وحدت بین مذاهب اسلامی خواهد بود انشاالله
 
لطفا درباره کتابخانه مدرسه فقاهت توضیح بفرمایید.
پس از آنکه یکی از سیاست‌های اصلی موسسه بر مستند سازی استوار شد، نیاز به کتابخانه مستقل که قابلیت فنیمستند سازی داشته باشد، کاملا احساس گردید. برهمین اساس کتابخانه مدرسه فقاهت با ارجحیت کتابخانه متنی با امکان فنی قرمز کردن یک کلمه از محل شاهد ایجاد شد. کتابخانه یا درست‌تر بگم، کتابخانه‌های مدرسه فقاهت دارای 4 کتابخانه است:

1. کتابخانه اصلی: شامل 7152 عنوان کتاب در 16380 جلدhttps://lib.eshia.ir
2. کتابخانه pdfاصلی: شامل 2598 عنوان کتاب در 4360 جلدhttps://pdf.lib.eshia.ir
3. کتابخانه اهل تسنن: شامل 6838 عنوان کتاب در 27424 جلدhttps://lib.efatwa.ir
4. کتابخانه pdf اهل تسنن: شامل 3867 عنوان کتاب در 8432 جلدhttps://pdf.lib.efatwa.ir

که مجموع این 4 کتابخانه شامل 20455 عنوان کتاب در 56596 جلد کتاب که به صورت رایگان در اختیار محققین گرامی می‌باشد. امکان دانلود کتاب‌هایه صورت یکجا به خاطر حفظ حقوق معنوی مؤلفین مقدور نیست ولی مطالعه، مستند سازی و کپی متن صفحه مانعی ندارد.
جستجوی پیشرفته و نیز کمک گرفتن از هوش مصنوعی و پردازش طبیعی زبان (NLP) بستر بسیار خوبی برای جستجوی سریع و آسان و دستیابی به مطالب و تحقیق جامع را فراهم ساخته است.
جستجو در کل کتابخانه، جستجو در کتاب خاص، جستجو در موضوع خاص، جستجو در موضوع خاص‌تر، جستجو در آثار نویسنده خاص و ... از قابلیت‌های جستجوی کتابخانه مدرسه فقاهت است.
تعداد بالای کتاب‌های موجود و کتاب‌های مرجع و در کنار آن امکان جستجو در موضوعات خاص (مثل تفسیر، تاریخ، حدیث و ...) عملا نیاز به استفاده از نرم افزارهای مختلف را مرتفع ساخته است.
تعداد کتاب‌ها در حال افزایش است و با رایزنی‌ با اساتید و صاحبان اثر، مؤسسات و ... امیدواریم که تعداد کتابها را به 200000 کتاب برسانیم.
 
اشاره‌ای به نرم افزارهای تولید شده توسط موسسه داشتید؛ درباره آنها توضیح دهید
بله، موسسه صدای بهار اقدام به تولید برخی نرم افزارهای مورد نیاز نموده که اشاره می‌کنم:

1. نرم افزار پخش زنده دروس: نسخه اندروید و ویندوز
2. اپلیکیشن آرشیو مدرسه فقاهت: برای دسترسی آسان‌تر به متن و صوت دروس
3. افزونه ورد برای ساخت درس و تقریرات و مستند سازی پاورقی ها
4. اپلیکیشن فیش نگار مدرسه فقاهت: برنامه فیش نگار با قابلیت مختلف از جمله مستند سازیفیش‌ها

برای دانلود این نرم افزارها با ورود به سایت مدرسه فقاهت و کلیک بر گزینه نرم افزار در بالای صفحه به صفحه دانلود منتقل می‌شوید یا اینکه از این لینک استفاده کنید: https://www.eshia.ir/DownLoad
همه نرم افزارها رایگان بوده و هزینه ای بابت خدمات دریافت نمی‌شود.
 
به نظر می‌رسد که مجموعه عریض و طویلی داشته باشید؟
اگرچه در نگاه اول اینطور به نظر می‌رسد ولی در واقع اینطور نیست و مجموعه صدای بهار با کمترین امکانات و با عنایت خداوند متعال توانسته است این فعالیت‌ها را انجام دهد. الحمدلله مدیران و نیروهای فنی و علمی موسسه از روحیه جهادی برخوردار هستند و همین مسأله باعث گردیده که با کمترین امکانات خروجی خوب و مناسبی داشته باشیم.
دفتر فنی موسسه در پارک علم و فناوری پردیس واقع است که نیروهای فنی مجموعه در آنجا مشغول به کار هستند. دفتر علمی ویکی فقه در قم مستقر است.در ویکی فقه فارسی 12 نفر، ویکی فقه عربی 2 نفر، ویکی فقه اردو 2 نفر،ویکی فقه ترکی 2 نفر و ویکی پرسش نیز 20 نفر مشغول به کار هستند که مجموعا 20 نفر مشغول فعالیت هستند.چند نفر هم کارهای کتابخانه و مدرسه فقاهت را عهده‌دار هستند.
به غیر از نیروهای فنی که از مهندسین علوم کامپیوتری و نرم افزاری هستند، بقیه نیروها از طلاب علوم دینی در سطوح بالای حوزوی و دانشگاهی هستند.
 
آیا هزینه‌ای بابت خدمات از کاربران دریافت می‌کنید؟
تمام خدمات موسسه صدای بهار به صورت رایگان ارائه می‌شود و هیچ هزینه‌ای از کاربران دریافت نمی‌شود.
 
آیا در شبکه‌های اجتماعی هم فعال هستید؟
بله، فعلا در پیام رسان ایتا به آدرس wikifeqh فعالیت داریم. البته قبلا در اینستاگرام هم فعال بودیم که صفحه ویکی فقه توسط این پیام رسان مسدود شد و پس از آن فعالیتی در این پیام‌رسان نداریم.
از زحمات شما و دیگر همکاران تقدیر و تشکر می‌کنم که این فرصت را در اختیار مجموعه قرار دادند.
موفق باشید.