شناسه خبر : 29068, منتشر شده در مورخ : ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴

سراج روزنامه سراسری صبح ایران

تحولات ژئوپلیتیک سوریه: دگرگونی قدرت و پیامدهای امنیتی در خاورمیانه

امیرحسین ابراهیمی: پژوهشگر روابط بین‌الملل:تحولات اخیر در سوریه، به ویژه سقوط دولت بشار اسد و قدرت‌گیری گروه تحریرالشام به رهبری ابومحمد الجولانی، نه تنها معادلات داخلی این کشور را دگرگون کرده، بلکه توازن قدرت در خاورمیانه را نیز تحت تأثیر قرار داده است. این تغییرات، که فراتر از یک جابجایی ساده قدرت است، به رقابت‌های منطقه‌ای و تنش‌های فرقه‌ای دامن می‌زند و به بازتعریف ساختار حکمرانی سوریه و نقش بازیگران بین‌المللی می‌انجامد. در این مقاله، به تحلیل عمیق این تحولات و پیامدهای آن برای امنیت منطقه و جهانی خواهیم پرداخت.

امیرحسین ابراهیمی: پژوهشگر روابط بین‌الملل
تحولات پنج ماه اخیر در سوریه، آرایش ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه را دستخوش تغییراتی بنیادین کرده است. سقوط دولت بشار اسد و قدرت‌گیری گروه تحریرالشام به رهبری ابومحمد الجولانی، نه تنها معادلات داخلی سوریه را تغییر داده، بلکه موازنه قدرت در کل منطقه غرب آسیا را متأثر ساخته است. به طور مشخص باید این رویداد را باید فراتر از یک تغییر حکومت ساده دید و آن را در چارچوب رقابت‌های منطقه‌ای، تنش‌های فرقه‌ای و منافع بازیگران بین‌المللی بررسی کرد.آنچه در سوریه رخ داده، تنها یک جابجایی قدرت نیست، بلکه تغییری پارادایمی در ساختار حکمرانی این کشور محسوب می‌شود. برای نخستین بار پس از دهه‌ها، یک دولت با گرایش‌های سنی جایگزین حکومت علوی‌تبار اسد شده است. این تغییر، پیامدهای عمیقی برای توازن منطقه‌ای قدرت میان گروه‌های سنی و شیعه به همراه دارد.
الجولانی تلاش می‌کند تصویری میانه‌رو و غیرایدئولوژیک از حکومت جدید ارائه دهد. بازگشایی کنیسه یهودیان در دمشق و دیدارهای متعدد با رهبران کشورهای خارجی، بخشی از این استراتژی است. با این حال، ترکیب نیروهای نظامی تحریرالشام، روایت دیگری را بازگو می‌کند: حضور قابل توجه حدود ۸ هزار عرب غیرسوری، ۶ هزار نیروی بالکانی و چچنی، و ۴ هزار عضو حزب اسلامی ترکستان نشان می‌دهد که این جنبش، فراتر از مرزهای سوریه، ماهیتی ایدئولوژیک دارد.
در تحلیل امنیتی این تحولات، نقش ترکیه اهمیت ویژه‌ای دارد. آنکارا در سال‌های گذشته همواره به دنبال گسترش نفوذ خود در شمال سوریه بوده و از گروه‌های مختلف مخالف اسد حمایت کرده است. اما آنچه در ماه اخیر شاهد بودیم، نشان‌دهنده همکاری استراتژیک پیچیده‌تری میان ترکیه و بازیگران منطقه‌ای از جمله اسرائیل است.
از منظر امنیت بین‌الملل، ترکیه با ایجاد "منطقه حائل" در شمال سوریه، به دنبال چند هدف استراتژیک است:

• مهار نفوذ کردها: جلوگیری از تشکیل یک منطقه خودمختار کردی در مرزهای جنوبی خود
• کنترل جریان پناهندگان: مدیریت موج جدید آوارگان احتمالی به سمت مرزهای ترکیه
• گسترش نفوذ ژئوپلیتیک: ایجاد پایگاه‌های نفوذ در سوریه جدید از طریق گروه‌های همسو

آنچه قابل توجه است، مشابهت الگوی توسعه‌طلبی ترکیه و اسرائیل در خاک سوریه است. هر دو کشور از راهبرد ایجاد "مناطق حائل" استفاده می‌کنند تا منافع امنیتی خود را تأمین کنند. هماهنگی میان این دو کشور در روزهای آغازین تغییر نظام سیاسی سوریه، زمانی که اسرائیل زیرساخت‌های اصلی سوریه را هدف قرار داد، نشان‌دهنده سطح بالایی از همکاری استراتژیک است.
سقوط دولت اسد، ضربه‌ای جدی به "محور مقاومت" وارد کرده است. ایران که در طول بحران سوریه، حمایت همه‌جانبه‌ای از دولت بشار اسد داشت، اکنون با چالش بزرگی برای حفظ نفوذ خود در سوریه مواجه است. اما نکته قابل تأمل این است که علی‌رغم این تحولات، نفوذ ایران در بخش‌هایی از سوریه همچنان پابرجاست.
از دیدگاه امنیتی، این وضعیت می‌تواند به سه سناریو منجر شود:

• تعامل محتاطانه: دولت جدید سوریه با برخی عناصر متحد ایران به صورت محدود تعامل کند
• رویارویی تدریجی: تلاش برای کاهش تدریجی حضور ایران در مناطق مختلف سوریه
• تنش‌زدایی منطقه‌ای: تلاش برای کاهش تنش میان محور سنی-عربی و ایران با میانجیگری بازیگرانی چون ترکیه

قدرت‌گیری تحریرالشام، واکنش‌های متفاوتی در میان گروه‌های جهادی برانگیخته است. داعش و القاعده از این وضعیت چندان خشنود نیستند و حتی داعش در مناطق شرقی سوریه عملیات‌هایی را برای کسب کنترل انجام می‌دهد. این ناآرامی‌ها نشان می‌دهد که رقابت درون‌گفتمانی میان گروه‌های سنی افراطی همچنان ادامه دارد.از منظر امنیت بین‌الملل، ناامنی در بیابان‌های شرقی سوریه می‌تواند به پناهگاهی برای گروه‌های تروریستی تبدیل شود که تهدیدی فرامنطقه‌ای محسوب می‌شود. این وضعیت، نگرانی‌هایی را برای جامعه بین‌المللی ایجاد کرده است.آینده روابط سوریه با همسایگان خود از جمله عراق، لبنان، اردن و اسرائیل، یکی از مهم‌ترین مسائل پیش رو است. همسایگی با اسرائیل، چالش‌های خاصی را برای دولت جدید ایجاد می‌کند؛ به ویژه که اسرائیل همواره نگران انتقال تسلیحات به حزب‌الله لبنان از مسیر سوریه بوده است.
دولت الجولانی در تنگنای پیچیده‌ای قرار دارد:
از یک سو، نمی‌تواند به راحتی بارژیم صهیونیستی وارد تعامل آشکار شود واز سوی دیگر، تداوم تنش با اسرائیل می‌تواند به حملات مکرر هوایی و تضعیف بیشتر زیرساخت‌های سوریه منجر شود
قدرت‌گیری یک دولت سنی‌مذهب در سوریه، میتواند الهام‌بخش گروه‌های سنی در دیگر کشورهای منطقه خواهد بود. این تحول می‌تواند موجی از خودباوری و فعال‌سازی سیاسی را در میان جوامع سنی عراق، لبنان و حتی یمن ایجاد کند.
از دیدگاه امنیت بین‌الملل، تقویت گفتمان سنی در منطقه، احتمالاً به دوقطبی‌شدن بیشتر خاورمیانه حول محور سنی-شیعی می‌انجامد. این روند می‌تواند بر ثبات منطقه تأثیر منفی بگذارد، مگر آنکه مکانیسم‌های میانجیگری و تنش‌زدایی به طور مؤثر عمل کنند.
تحولات سوریه را باید نقطه عطفی در معادلات ژئوپلیتیک خاورمیانه دانست. ما شاهد گذار از یک نظم منطقه‌ای به نظمی دیگر هستیم که در آن، توازن قدرت، اتحادها و محورهای منطقه‌ای بازتعریف می‌شوند. ترکیه در این میان، نقشی کلیدی ایفا می‌کند و تلاش دارد تا در نظم جدید خاورمیانه، جایگاه برتری برای خود ترسیم کند.دولت الجولانی با چالش‌های داخلی و خارجی متعددی روبروست. موفقیت یا شکست آن در مدیریت این چالش‌ها، نه تنها سرنوشت سوریه، بلکه آینده امنیتی کل منطقه را رقم خواهد زد.مشخصا جامعه جهانی باید رویکردی واقع‌بینانه در قبال تحولات سوریه اتخاذ کند. ما نیازمند درک عمیق‌تری از دینامیک‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای هستیم تا بتوانیم راهکارهایی برای ثبات پایدار ارائه دهیم. این تحولات، فرصتی است برای بازنگری در سیاست‌های منطقه‌ای و ارائه الگوهای نوین همکاری امنیتی که منافع تمامی بازیگران را در نظر می‌گیرد.

1. #سوریه
2. #بشار_اسد
3. #تحریرالشام
4. #ابومحمد_الجولانی
5. #خاورمیانه
6. #ژئوپلیتیک
7. #روابط_بین‌الملل
8. #قدرت_سنی
9. #حکومت_علوی
10. #تنش‌های_فرقه‌ای
11. #ایران
12. #ترکیه
13. #منطقه_حائل
14. #اسرائیل
15. #داعش
16. #القاعده
17. #پناهندگان
18. #منافع_بازیگران
19. #امنیت_بین‌الملل
20. #رقابت_منطقه‌ای
21. #گروه‌های_جهادی
22. #سیاست_خاورمیانه
23. #توازن_قدرت
24. #چالش‌های_سوریه
25. #آینده_سوریه
26. #توسعه_طلبی
27. #گروه‌های_مخالف
28. #نظام_سیاسی
29. #تنش‌زدایی
30. #جنگ_سوریه
31. #تحولات_سیاسی
32. #سیاست_خارجی
33. #مناطق_خودمختار
34. #گروه‌های_سنی
35. #گروه‌های_شیعه
36. #تنش‌ها
37. #جنگ_داخلی
38. #تحلیل_امنیتی
39. #دولت_الجولانی
40. #قدرت_منطقه‌ای
41. #منافع_امنیتی
42. #گروه‌های_تروریستی
43. #خاورمیانه_جدید
44. #نظم_منطقه‌ای
45. #سیاست‌های_منطقه‌ای
46. #مناطق_حائل
47. #حزب_الله
48. #منافع_ایران
49. #واکنش‌های_جهادی
50. #سیاست_ترکیه
51. #امنیت_سوریه
52. #نظام_حاکم
53. #تغییرات_سیاسی
54. #تحلیل_ژئوپلیتیک
55. #منافع_ترکیه
56. #سیاست‌های_خارجی
57. #محور_مقاومت
58. #توسعه_سیاسی
59. #گروه‌های_مخالف_اسد
60. #تحولات_خاورمیانه
61. #پیشرفت‌های_نظامی
62. #توازن_قدرت_شیعه_سنی
63. #چالش‌های_امنیتی
64. #آینده_خاورمیانه
65. #نقش_ترکیه
66. #تحلیل_جغرافیایی
67. #سیاست_ایران
68. #آوارگان
69. #منافع_اسرائیل
70. #نظام_جدید
71. #قدرت_جدید
72. #گروه‌های_سنی_افراطی
73. #نظام_بین‌الملل
74. #توسعه_اقتصادی
75. #تحولات_نظامی
76. #منافع_جغرافیایی
77. #امنیت_منطقه‌ای
78. #گروه‌های_مخالف
79. #ایران_و_سوریه
80. #جنگ_سوریه
81. #منافع_دولت
82. #تغییر_حکومت
83. #گروه‌های_مذهبی
84. #توسعه_نظامی
85. #توازن_قدرت_منطقه‌ای
86. #نقش_ایران
87. #توسعه_سیاسی
88. #تأثیرات_منطقه‌ای
89. #منافع_بین‌المللی
90. #تحلیل_استراتژیک
91. #سیاست_داخلی
92. #آینده_ایران
93. #جنگ_داخلی
94. #تحولات_عراق
95. #سیاست_عرب‌ها
96. #گروه‌های_مذهبی
97. #نقش_اسرائیل
98. #توازن_قدرت_در_خاورمیانه
99. #منافع_محور
100. #جنگ_سوریه
101. #تحلیل_جغرافیایی
102. #گروه‌های_مخالف
103. #نظم_جدید
104. #تنش‌زدایی
105. #منافع_امنیتی
106. #قدرت_سنی
107. #منافع_شیعه
108. #چالش‌های_سوریه
109. #نقش_ترکیه
110. #تحلیل_امنیتی
111. #سیاست_خارجی
112. #گروه‌های_جهادی
113. #تنش‌های_فرقه‌ای
114. #جنگ_داخلی
115. #تحولات_سیاسی
116. #سیاست_خاورمیانه
117. #قدرت_منطقه‌ای
118. #منافع_ترکیه
119. #واکنش‌های_جهادی
120. #قدرت_جدید
121. #گروه‌های_سنی
122. #گروه‌های_شیعه
123. #تحلیل_ژئوپلیتیک
124. #نظام_جدید
125. #قدرت_سنی
126. #منافع_ایران
127. #توازن_قدرت
128. #تحلیل_جغرافیایی
129. #گروه‌های_مخالف
130. #نقش_ایران
131. #تغییرات_سیاسی
132. #تحولات_عراق
133. #سیاست_عرب‌ها
134. #گروه‌های_مذهبی
135. #نقش_اسرائیل
136. #توازن_قدرت_در_خاورمیانه
137. #منافع_محور
138. #جنگ_سوریه
139. #تحلیل_جغرافیایی
140. #گروه‌های_مخالف
141. #نظم_جدید
142. #تنش‌زدایی
143. #منافع_امنیتی
144. #قدرت_سنی
145. #منافع_شیعه
146. #چالش‌های_سوریه
147. #نقش_ترکیه
148. #تحلیل_امنیتی
149. #سیاست_خارجی
150. #گروه‌های_جهادی
151. #تنش‌های_فرقه‌ای
152. #جنگ_داخلی
153. #تحولات_سیاسی
154. #سیاست_خاورمیانه
155. #قدرت_منطقه‌ای
156. #منافع_ترکیه
157. #واکنش‌های_جهادی
158. #قدرت_جدید
159. #گروه‌های_سنی
160. #گروه‌های_شیعه
161. #تحلیل_ژئوپلیتیک
162. #نظام_جدید
163. #قدرت_سنی
164. #منافع_ایران
165. #توازن_قدرت
166. #تحلیل_جغرافیایی
167. #گروه‌های_مخالف
168. #نقش_ایران
169. #تغییرات_سیاسی
170. #تحولات_عراق
171. #سیاست_عرب‌ها
172. #گروه‌های_مذهبی
173. #نقش_اسرائیل
174. #توازن_قدرت_در_خاورمیانه
175. #منافع_محور
176. #جنگ_سوریه
177. #تحلیل_جغرافیایی
178. #گروه‌های_مخالف
179. #نظم_جدید
180. #تنش‌زدایی
181. #منافع_امنیتی
182. #قدرت_سنی
183. #منافع_شیعه
184. #چالش‌های_سوریه
185. #نقش_ترکیه
186. #تحلیل_امنیتی
187. #سیاست_خارجی
188. #گروه‌های_جهادی
189. #تنش‌های_فرقه‌ای
190. #جنگ_داخلی
191. #تحولات_سیاسی
192. #سیاست_خاورمیانه
193. #قدرت_منطقه‌ای
194. #منافع_ترکیه
195. #واکنش‌های_جهادی
196. #قدرت_جدید
197. #گروه‌های_سنی
198. #گروه‌های_شیعه
199. #تحلیل_ژئوپلیتیک
200. #نظام_جدید