سراج روزنامه سراسری صبح ایران

یادداشت:معصومه علیانپور/«گفت‌وگو در اوج بحران؛ آزمونی برای دیپلماسی ایران»

مذاکرات جاری، آزمونی برای ظرفیت نظام در دستیابی به توافق در سایه اختلاف‌ها است. اگر این تجربه به درستی مدیریت شود، می‌تواند به الگوی تازه‌ای از دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بدل گردد، الگویی که بر پایه درک متقابل و امنیت ملی تعریف شده باشد.

مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در سایه درگیری‌های منطقه‌ای، به‌مثابه سنجشی برای راهبرد گفت‌وگو محور تهران:
در روز شنبه ۲۴ فروردین ۱۴۰۴، در میانه یکی از پرتنش‌ترین روزهای منطقه‌ای، دور تازه‌ای از گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده برگزار شد؛ مذاکراتی که برخلاف گذشته نه در سکوت کامل، بلکه با تأیید تلویحی برخی منابع رسمی و گزارش‌های نیمه‌رسانه‌ای همراه بود. انتشار این اخبار و تأیید آن از سوی مقامات آمریکایی، باعث شد تا بازتاب آن در داخل کشور، به‌ویژه در بازارهای مالی، با سرعتی کم‌سابقه نمایان شود. کاهش ناگهانی نرخ ارز و طلا، نه نتیجه یک سیاست پولی، بلکه حاصل تغییری در فضای انتظارات روانی بود؛ تغییری که از تحولات بیرونی تغذیه شد، اما در متن جامعه ایرانی بازتابی فوری یافت.
هم‌زمانی این مذاکرات با دور تازه‌ای از درگیری‌ها میان ایران و رژیم صهیونیستی و افزایش خطر گسترش بحران به سطوح مستقیم، نشان داد که چارچوب مذاکرات از ابعاد صرفاً هسته‌ای یا تحریمی فراتر رفته و ماهیتی امنیتی، بازدارنده و حتی پیشگیرانه یافته است. جمهوری اسلامی، در چنین شرایطی، کوشیده است بدون عدول از اصول بنیادین خود، از ظرفیت‌های گفت‌وگو برای جلوگیری از ورود به چرخه‌های ناخواسته بهره‌برداری کند.
در این میان، توجه افکار عمومی و ناظران داخلی به این پرسش جلب شده است که آیا این مسیر تازه در سیاست خارجی، نشانه‌ای از ظهور نوعی «منطقه تفاهم» در ساختار تصمیم‌گیری جمهوری اسلامی ایران است؟ منطقه‌ای که نه‌تنها اعلام رسمی ندارد، بلکه همچنان در پرده‌ای از ابهام باقی مانده، اما در عمل، نشانه‌هایی از هم‌فهمی حداقلی در آن دیده می‌شود.
بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ ۲۶ فروردین، در دیدار با سران قوای سه‌گانه، نقطه عطفی در تبیین سیاست رسمی کشور در این زمینه به‌شمار می‌رود. معظم‌له با اشاره به تلاش‌های صورت‌گرفته در حوزه مذاکره فرمودند: «درباره مذاکره، خوب کار شده»، اما هم‌زمان هشدار دادند که «نباید مسائل کشور را به گفت‌وگوها گره زد» و یادآور شدند: «اشتباهی که در برجام انجام شد و همه چیز کشور را به پیشرفت مذاکرات منوط کرد، نباید تکرار شود.»
این سخنان، اگرچه در ظاهر ترکیبی از حمایت و هشدار بود، اما در عمق خود ناظر بر نوعی توازن تازه است: پذیرش اصل مذاکره به‌مثابه ابزار مدیریت بحران، اما هم‌زمان پرهیز از شرطی‌سازی اقتصاد و جامعه. منطقه‌ای نانوشته از تفاهم شکل گرفته است؛ تفاهمی که در آن، تعامل پذیرفته می‌شود، اما همچنان به‌عنوان استراتژی پایدار به رسمیت شناخته نشده است.
دولت چهاردهم، که از نخستین روزهای خود بر استقلال در تصمیم‌گیری‌های راهبردی تأکید داشت، اکنون مدلی تازه از دیپلماسی را تجربه می‌کند: گفت‌وگو بدون فراخوان رسانه‌ای گسترده، بدون اتکای افکار عمومی و بدون صدور وعده‌های پرطمطراق. اما واکنش سریع بازار و جامعه به اخبار مذاکرات، نشان داد که پیوند میان وضعیت اقتصادی و دیپلماسی خارجی، آن‌چنان که برخی تصور می‌کردند، گسستنی نیست.
 
با وجود این، شکاف گفتمانی در عرصه داخلی همچنان پابرجاست. بخشی از جریان‌های سیاسی، گفت‌وگو با غرب را صرفاً در شرایط اضطرار مشروع می‌دانند و از تبدیل آن به راهبردی بلندمدت ابا دارند. همین نگاه موجب شده است تا روندهای دیپلماتیک گاه نه از مسیر اجماع ملی، بلکه از مسیر مصلحت‌های مقطعی عبور کند؛ بی‌آن‌که تبیینی روشن از اهداف و خطوط قرمز آن در اختیار نخبگان و جامعه قرار گیرد.
 
تجربه برجام نیز مؤید همین مسئله است. توافقی که می‌توانست نقطه‌ای برای تثبیت سیاست خارجی گفت‌وگو محور باشد، در غیاب اجماع داخلی، به یکی از موضوعات اختلافی بدل شد. به جای آن‌که ابزار بازدارندگی در برابر تهدیدات باشد، خود به بستری برای تعمیق واگرایی انجامید. این تجربه تاریخی نشان می‌دهد که بدون نهادینه‌سازی اجتماعی و سیاسی هرگونه توافق، حتی بهترین نتایج نیز در معرض فرسایش و تردید قرار می‌گیرد.
 
در این میان، برنامه‌ریزی برای دور بعدی مذاکرات در روز شنبه ۳۰ فروردین ۱۴۰۴، اهمیت این روند را دوچندان کرده است. به‌ویژه آن‌که فضای بین‌المللی نیز در وضعیت حساسی قرار دارد و هرگونه اشتباه محاسباتی، می‌تواند پیامدهای غیرقابل جبرانی در پی داشته باشد. در چنین وضعیتی، تقویت انسجام داخلی و پرهیز از مواضع دوگانه، بیش از پیش حیاتی است.
 
پرسش اساسی اینجاست: آیا می‌توان از فرصت پیش‌آمده برای ایجاد یک گفت‌وگوی ملی درباره نسبت دیپلماسی و منافع ملی بهره برد؟ آیا می‌توان گفتمان جدیدی در داخل کشور پایه‌ریزی کرد که نه تنها در سطوح تصمیم‌سازی، بلکه در میان نخبگان و افکار عمومی نیز مقبولیت یابد؟
 
نقش رهبری در این مسیر تعیین‌کننده است؛ به‌ویژه در تبیین مرز میان تعامل عزتمندانه و تسلیم در برابر فشار. اما این مسیر، نیازمند همراهی سایر نهادهای تصمیم‌ساز نیز هست. سیاست خارجی نمی‌تواند از سیاست داخلی جدا باشد، و تبیین یکپارچه آن، تنها زمانی ممکن است که پذیرش نقش دیپلماسی، به‌عنوان ابزاری برای تحقق منافع ملی، به یک اجماع عمومی بدل شود.
 
در پایان، می‌توان گفت که مذاکرات جاری، فارغ از نتایج فوری، آزمونی برای ظرفیت نظام در دستیابی به توافق در سایه اختلاف‌هاست. اگر این تجربه به درستی مدیریت شود و در بستر مفهومی مناسبی قرار گیرد، می‌تواند به الگوی تازه‌ای از دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بدل گردد؛ الگویی که نه براساس فشار، بلکه بر پایه درک متقابل و در چارچوب امنیت ملی تعریف شده باشد.

1. #گفتگو
2. #بحران
3. #دیپلماسی
4. #ایران
5. #آزمون_دیپلماسی
6. #سیاست_خارجی
7. #امنیت
8. #صلح
9. #همکاری
10. #توافق
11. #مذاکره
12. #چالش
13. #سیاست
14. #روابط_بین_الملل
15. #تحلیل_سیاسی
16. #استراتژی
17. #سازش
18. #توسعه
19. #دیپلماسی_فعال
20. #گفتگوی_ملل
21. #بحران_جهانی
22. #تاریخ_دیپلماسی
23. #همبستگی
24. #همکاری_بین_المللی
25. #دیپلماسی_ایران
26. #سیاست_داخلی
27. #توافقات
28. #گفتگوی_سازنده
29. #چالش_دیپلماسی
30. #توسعه_پایدار
31. #مدیریت_بحران
32. #گفتگوی_ملی
33. #سیاست_مدار
34. #رویکرد_جدید
35. #فرصت_دیپلماسی
36. #دیپلماسی_موفق
37. #امنیت_ملی
38. #مذاکرات_سازنده
39. #تعامل
40. #تحولات_جهانی
41. #دیپلماسی_چندجانبه
42. #توافق_صلح
43. #نقش_ایران
44. #چالش_جهانی
45. #گفتگوی_فرهنگی
46. #سیاست_بین_الملل
47. #استراتژی_دیپلماتیک
48. #تحلیل_بحران
49. #مذاکرات_بین_المللی
50. #روابط_دو_جانبه
51. #توسعه_اقتصادی
52. #گفتگوی_سازمان_ملل
53. #دیپلماسی_اقتصادی
54. #تحول
55. #چالش_اقتصادی
56. #توافق_بین_المللی
57. #دیپلماسی_سازنده
58. #گفتگوی_عالی
59. #سیاست_خارجی_ایران
60. #تجربه_دیپلماسی
61. #مدیریت_سیاست
62. #گفتگوی_جهانی
63. #تحلیل_روابط
64. #دیپلماسی_نرم
65. #سازمان_ملل
66. #چالش_ملی
67. #گفتگوی_مؤثر
68. #فرصت_سازنده
69. #دیپلماسی_منطقه‌ای
70. #بحران_سازمانی
71. #گفتگوی_عمیق
72. #سیاست_مدارانه
73. #توافقات_بین_المللی
74. #دیپلماسی_فرهنگی
75. #مدیریت_روابط
76. #تحلیل_نقش
77. #گفتگوی_موثر
78. #چالش_سیاسی
79. #سیاست_مدیریت
80. #دیپلماسی_مؤثر
81. #فرصت_تحول
82. #گفتگوی_تاریخی
83. #توافقات_سازنده
84. #دیپلماسی_سازمانی
85. #تحلیل_دیپلماسی
86. #چالش_تاریخی
87. #دیپلماسی_مستقل
88. #گفتگوی_سازمان‌ها
89. #سیاست_جهانی
90. #توافقات_مؤثر
91. #دیپلماسی_محلی
92. #مدیریت_دیپلماسی
93. #گفتگوی_اجتماعی
94. #چالش_اجتماعی
95. #سیاست_پیشرو
96. #تحلیل_اجتماعی
97. #گفتگوی_موفق
98. #دیپلماسی_پیشرفته
99. #فرصت_اجتماعی
100. #توافقات_مهم