گاهی این تازیانه بر پیکر حکومت دینی

هنر متعهد و هنر غیرمتعهد

این تازیانه بر پیکر حکومت دینی فرود آمده و گاهی بر پیکر حق و تکلیف و به دیگر سخن سیاست و اقتصاد و فرهنگ هر کدام به نوعی زخم خورده این مفهوم خوش خط و خال شده اند. در همه این موارد مفهوم غربی آزادی در تلاش بوده است که به بهانه رهایی از تمام قیود، انسان ها را به اسارت کشانده در درسایه آن، منافع سرمایه سالاران را مصونیت بخشد.

شعار پر رنگ و لعاب «آزادی غربی» سالهاست که هر بار تازیانه‌‎اش را بر بدن نحیف مقوله ای خاص فرود آورده و تلاش می‌کند که مقولات متعالی را در زیر سایه مفهومی دروغین به وادی مسخ کشاند. گاهی این تازیانه بر پیکر حکومت دینی فرود آمده و گاهی بر پیکر حق و تکلیف و به دیگر سخن سیاست و اقتصاد و فرهنگ هر کدام به نوعی زخم خورده این مفهوم خوش خط و خال شده اند. در همه این موارد مفهوم غربی آزادی در تلاش بوده است که به بهانه رهایی از تمام قیود، انسان ها را به اسارت کشانده در درسایه آن، منافع سرمایه سالاران را مصونیت بخشد. از جمله عرصه هایی که تازیانه «آزادی»، آن را نیز از حقیقت تهی ساخته است، مقوله «هنر» است. شعار آزادی هنر که تحت عنوان بی تعهد بودن آن شهرت یافته، هنر را به پوسته ای تبدیل کرده که توانسته روح انسان ها را به سوی وادی اسارت کشانده و با مصونیت بخشی به نظام سرمایه داری، پایه های دنیاگرایی امپریالیسم را تقویت نماید. از جمله سوالات مهمی که در این زمینه مطرح است این است که شاخص های عینی هنر متعهد و غیر متعهد یا هنر متعالی و متسافل کجاست؟ آیا دین اسلام این شاخصه ها را تبیین کرده است؟ این نوشتار برآن است تا با تبیین مرزهای هنر متعهد و هنر بی بند و بار را با مرور آیات 224 تا 227 سوره شعراء تبیین نمائیم.
این آیات تحت عنوان شعر به عنوان بارزترین مصداق هنر، اشاره ای بس دقیق به ویژگی های اساسی هنر بی بند و بار و هنر متعهد داشته  از 3 ویژگی هنر بی بند و بار و 4 ویژگی هنر متعهد پرده برداشته است.
«وَالشُّعَرَاءُ يَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُنَ أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فىِ كُلّ‏ وَادٍ يَهِيمُون» مهم ترین نشانه هنر بی و بندوبار این است که مورد استفاده گمراهان است و عینی ترین نشانه این گمراهان این است که ادعا می کنند که هنر آنان ازاد و بی قید و بند است و از همین رو بدون محدودیت، عنان تخیلات خود را رها کرده و تا می توانند در مسیر انحراف افکار از مسیر حقیقت (غیّ) می تازند. این افراد در زیر نقاب این ادعای آزادی، عنان تخیل و وهم را رها کرده اند و در سایه آن حقیقت ها را به محاق می فرستند و حاصل اصلی این هنرچیزی جز غفلت از حقیقت و در نتیجه بی هویتی نیست. لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ...
ویژگی عینی دیگر شعر(هنر) بی بند و بار (متسافل) این است که روحیه عمل را از انسان گرفته و او را به سوی رخوت و بی عملی سوق می دهد و به عنوان افیونی عمل کرده که انگیزه های حرکت را از انسان دور می کند. وَ أَنهَّمْ يَقُولُونَ مَا لَا يَفْعَلُون.
سیوطی در درالمنثور نقل کرده است که هنگامی که آیه 224 و 225 نازل شد، سه نفر از شاعران مسلمان، با چشمانی گریان نزد پیامبرص آمدند و عرض کردند: آیا براساس این ایه که شاعران را سردمداران وادی حیرت و گمراهی معرفی کرده است، ما نیز در مسیر گمراهی بوده و هلاک شده ایم؟ در این هنگام بود که پیامبر ص آنان را دعا کرد و آیات 227 و 227 را تلاوت فرمودند و خطوط اصلی هنر متعهد را به تصویر کشیدند. إِلَّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَ ذَكَرُواْ اللَّهَ كَثِيرًا وَ انتَصَرُواْ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ. تمرکز بر وادی ایمان به خداوند است که مانع از این می شود که هنرمند، پرنده خیال خود و مخاطبانش را به هر سویی پرواز ندهد، تلاش کند آنان را به سوی حقیقت هستی متوجه سازد. ویژگی دوم این است که با تکیه بر ظرفیت های احساسی بر انگیخته شده در پرتو هنر خویش، انگیزه های قیام لله و عمل صالح در مخاطبان زنده کرده و آنها را به سوی او به حرکت وادارد. نکته سوم در هنر متعهد این است که سراسر آمیخته از ذکر و توجه به خداوند است و در تمام اجزای آن هنر می توان تذکر و ذکر الله را مشاهده کرد. مولفه چهارم این هنر این است که فقط به جنبه اثباتی دین توجه نداشته، و تلاش می کند درون مایه هنر خویش را برای کمک به مظلومان و به زیر کشیدن ظالمان به کار ببندد و بر این اساس جلوه ای از نفی اثبات کلمه لا اله الا الله را تصویر بکشد و هنر انقلابی را متولد سازد.
براین اساس قلب هنر متعد و هنر انقلابی بر پایه قیام لله استوار است و همین عنصر است که محصولات هنر انقلابی را به سربازانی تبدیل می کند که قلب‌ها را فتح کرده و تحولات عظیم اجتماعی را رقم می‌زند. رهبر معظم انقلاب در جمع مداحان و شاعران آیینی فرمودند: «نیتها را خدائی کنید؛ اصل قضیه این است. اگر نیت ما در این گفتن، در این مدح و ثناگستری، نیت خدائی بود، به قصد روشن کردن دلها، جلا دادن ذهنها، انسان این را بیان کرد و گفت، آن وقت این میشود یکی از جنودالله؛ «و لله جنود السّماوات و الارض». یکی از جنود الهی همین کسی است که با زبان خود، با بیان خود، با طبع خود، با ذوق خود، این حقایق را گسترش میدهد؛ میشود سرباز خدا. اگر نیت دیگری بود، نه».(23/2/1391). مرحوم طبرسی در مجممع البیان روایتی را از پیامبر اکرم(ص) نقل کرده اند که از ایشان در مورد شعراء پرسیدند: ایشان فرمودند: إن المؤمن مجاهد بسيفه و لسانه. بدون شک، تنها روح قیام لله در پرتو چهار ویژگی یادشده است که می تواند هنر را از وادی رخوت نجات داده و هنرمند در عرصه جنگ نرم به فرمانده مجاهدی تبدیل کند که سربازانش از جنس هنر، تصویر، کلمات و... باشد که همگی رنگ و بوی خدا می‌دهند؛ «و من احسن من الله صبغه».