نسخه PDF
آرشیو روزنامه

شناسه خبر : 48, منتشر شده در مورخ : ۱۵ مرداد ۱۳۹۹

یادداشت:

مقاومت هیاتی در برابر دخالت دولتی

مقاومت هیاتی در برابر دخالت دولتی


تاملی بر چالش کرونایی هیات ها،وزارت بهداشت و سازمان تبلیغات
نفس مقاومت هیاتی ها در برابر دخالت نهاد دولت در روند برگزاری مراسم های محرم اتفاقی مهم و قابل تامل است.هیات به عنوان یکی از آخرین نهادهای مذهبی-سنتی است که هنوز در برابر هضم شدن در سازوکار های حاکمیتی مقاومت کرده است.هیاتهای مذهبی هر چند دچار گسست متافیزیک شده باشند،اما هنوز به لحاظ فرمیک متضمن تجربه ی نوعی از رهایی مذهبی در برابر فشار امر رسمی و الهیات مشروع هستند؛ویژگی ای که از دوران پس از مشروطه تا به امروز،این امکان را فرا روی نهاد سنتی مذهب گذاشته تا در برابر دولت مدرن مقاومت کند و در نهایت، همراهی این نوع از مقاومت با الهیات رهایی بخش در روزهای منتهی به انقلاب شکوهمند اسلامی، توانست بنیان یکی از مقتدرترین دولت های خاورمیانه را برافکنده و به نمادی از احیای نقش مذهب در عصر مدرن تبدیل شود.هرچند پس از انقلاب روند پر شتاب انحلال روحانیت سنتی و سربرآوردن طلبه-کارمند های رسمی،نقشی اساسی در شکست این مقاومت دین بنیاد و هضم نهاد عمومی مذهب در ساختار های دولت مرکزی،آن هم در غیاب روحانیت و روشنفکران انقلابی داشت،با این حال اما هنوز مداحان-سلبریتی های جدید هیاتی ها-نوعی از آن مقاومت سنتی و مذهبی گذشته را نمایندگی می کنند.
حال و در شرایطی که دولت مدرن در حال بلعیدن آخرین دارایی های سنت محور جامعه و بسط اقتدار خویش در همه ی شوون است،کرونا شرایطی ویژه را پیش روی روند پرشتاب توسعه ی آمرانه گشوده است.
در روزهای گذشته سازمان تبلیغات اسلامی مدعی کنترل هیاتها و برگزاری تجمعات محرم با رعایت پروتکل های بهداشتی شده است.اما بیایید کمی واقعی تر نگاه کنیم؛سازمان تبلیغات به جز صدور مجوز فرمالیته برای هیاتها عملا واجد هیچ مشروعیتی برای دخالت در روند هیاتها نیست.خود آقایان هم این مساله را به خوبی می دانندکه درصد کمی از هیات اجازه ی اقتدار ورزی به این اداره را می دهند.در همه ی این سالها نیز از کانون های فرهنگی مساجد تا سازمان اوقاف و اداره ی ارشاد و حتی سپاه پاسداران،مدعی مدیریت و سیاست گذاری هیاتهای مذهبی بوده اند،اما همان مقاومت سنت نهاد مانع اصلی بسط نفوذ این نهاد های حاکمیتی در روند اداره ی هیاتها بود تا جایی که در نهایت منجر به شکل گیری هیات های وابسته به نهادهایی همچون سپاه شد و البته گونه های سازمانی دیگر هیات رزمندگان اسلام نیز به وجود آمد.این مدل هیات ها هر چند که توانستند با تکیه بر حمایت های مادی و معنوی و تبلیغات رسمی سازمان خود و البته نمایندگی گفتمان انقلابی هیاتی رشد کنند اما با این وجود کماکان هیاتهای سنتی نفوذ  و حضور خود را حفظ کرده اند؛هر چند ضره دیده اند و نحیف شده اند.
حالا و در چالش کرونا و محرم سازمان تبلیغات ادعای سیاستگذاری هیاتهای بهداشتی و مدیریت تجمعات مذهبی را دارد؛ادعایی که البته بی اساس بودن آن بر هر اهل هیاتی از هر طیفی روشن است.راه حل این چالش سیاست گذارانه،در نقش آفرینی دلالانه ی سازمان تبلیغات در روند های تصمیم سازی کلان کرونا نیست.چرا؟چون این نهاد حاکمیتی برای هیاتی ها هنوز یک غریبه است.غریبه ای که دارد در روند برگزاری تاریخی هیاتها دخالت و باید و نباید تعیین می کند.همانطور که وزارت بهداشت و کلان نهاد دولت یک غریبه ی بیرونی به حساب می آید.هیاتی ها همانطور که در دوران نوسازی پهلوی اول در برابر دولت مدرن و دخالت های او ایستادگی کردند،هنوز هم رگه هایی از همان سرسختی را در برابر نهاد دولت دارند و برای آنها جنس اقتدار ورزی یکی ست؛ وم داحان در غیاب نقش آفرینی علما،حافظان اقتدار سنتی نهاد مذهب هستند.
اما چه باید کرد؟راه حل این مساله را باید در دل خود نهاد مذهب جست؛مساله ریشه در انحطاط تئولوژیک دارد،سقوطی تبارمند و تاریخی؛اما هنوز هم برای باز کردن این گره سیاستی نیازمند فعال شدن ظرفیتهای اقتدار سنتی حوزوی هستیم.هرچند از ابتدای بحران کرونا ارکان اقتدار سنتی حوزه بر خلاف رسالت تاریخی خویش در معنابخشی گفتمانی به پدیده ها در غیاب اجتماعی به سر می بردند اما با این حال فقه شیعی با تکیه بر تبار جواهری خویش،ظرفیت های ممتاز و بی بدیلی برای حل این مساله و تصمیم گیری عقلانی و مبتنی بر اصول اجتهاد شیعی،واگذاری موضوع شناسی قواعد فقهی به عرف تخصصی و ملاحظات ثانویه ای همچون وهن مذهب دارد.تصمیم نهایی در این باب باید از دل نهاد دین بیرون بیاید،نه دولت.
اتخاذ تصمیمی مبتنی بر مصالح جامعه نیازمند نقش آفرینی فعالانه ساز و کار های اجتهادی است؛هر چند فقد روشنفکران مذهبی-انقلابی و نبود یک جریان قدرتمند گفتمانی در حوزه ی علمیه،بی تردید در تداوم این گره گاه موثر است.مخلص کلام این که نهاد سنتی دین باید بتواند خود مسایل خویش را حل کند و واسطه گری نهادهای حاکمیتی همچون سازمان تبلیغات اسلامی،آسیب عمیق و جبران ناپذیری برجای می گذارد.تجربه ی تصمیم سازی غلط و چندگانه ی روز عرفه باید پیش چشم مسئولین باقی بماند تا منابر محرم چه رسمی چه زیرزمینی بجای درس های عاشورا تبدیل به محل فحش و فضیحت و یا نصیحت سازمان تبلیغات و سایر نهادهای حاکمیتی نشود.مع الاسف کانونهای اقتدار ورزی مشروع مذهبی با بیان کلی رهنمودهای مبهم بهداشتیبرای مراسم های ماه رمضان و روز عرفه، در این مساله تنها از خود سلب مشروعیت کردند و در موازنه ی بین اردوگاه مذهب و اقتدار دولتی،خواسته یا ناخواسته مسیر هضم شدن بیش از بیش خود را گشوده اند.النهایه آن چه دریغ بزرگ است،انحطاط پایگاه سنت و مذهب از یک سو و شکست مقاومت آن در برابر دولت مدرن از سویی دیگر است.فراموش نکنیم انقلاب اسلامی با تکیه بر همین نیروی مقاومت بود که توانست بزرگترین تغییر مذهب بنیاد قرن را رقم بزند.رشد هیولای دولت و مصادره ی کامل حوزه ی عمومی از جمله نهاد مذهبی مهم سنت-هیات-به نفع اقتدار ورزی متمرکز،ثلمه ای بزرگ بر انقلاب اسلامی و فرو ریختن اندوخته های بنیادین آن است.

امیرحسین طالبیان

برچسب ها :
یادداشت محمد حسین طالبیان