نیما ارزانی:
خدشه‌ای بر پیکر فعالین فرهنگی
در آیه ۱۷۹ سوره مبارکه بقره، آمده است: «وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛ و اى خردمندان شما را در قصاص زندگانى است باشد که به تقوا گرایید.» و این آیه به خوبی نشان می‌دهد که قصاص اسلامی به هیچ وجه جنبه انتقام‌جویی ندارد بلکه دریچ‌های است به سوی حیات و زندگی انسانها. از یک سو ضامن حیات جامعه است.
اگر حکم قصاص وجود نداشت و افراد سنگدل احساس امنیت می‌کردند جان مردم بیگناه به خطر می‌افتاد و همانگونه که در کشور‌هایی که حکم قصاص به کلی لغو شده آمار قتل و جنایت به سرعت بالا رفته است؛ و از سوی دیگر مایه حیات قاتل است چرا که او را از فکر آدم کشی تا حد زیادی باز می‌دارد و کنترل می‌کند؛ و باید دانست که اصولا تشریع قصاص هیچگونه ارتباطی با مساله انتقام جویی ندارد، زیرا انتقام به معنی فرونشاندن آتش غضب به خاطر یک مسئله شخصی است، در حالی که قصاص به منظور پیشگیری از تکرار ظلم و ستم بر اجتماع است و هدف آن عدالتخواهی و حمایت از سایر افراد بیگناه است.
برخی می‌پندارند که باید به سمت حذف قصاص رفت، تصریح کرد: با توجه به اینکه اسلام قانون عفو را در کنار قصاص گذارده و هرگز قصاص را منحصر معرفی نکرده است، مسلما در چنان محیطی خود مردم ترجیح خواهند داد که قاتل را عفو کنند، اما در دنیای کنونی که جنایاتش تحت لفافه‌های گوناگون قطعا از گذشته بیشتر و وحشیانه‌تر است حذف این قانون جز اینکه دامنه جنایات را گسترش دهد اثری ندارد.
وی ادامه داد: حداوند در آیه ۱۷۸ سوره مبارکه بقره، می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثَى بِالْأُنْثَى فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَیْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِکَ تَخْفِیفٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ،ای افرادی که ایمان آورده اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده و زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و قاتل نیز به نیکی دیه را به ولی مقتول بپردازد و در آن مسامحه نکند این تخفیف و رحمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند عذاب دردناکی خواهد داشت. این آیه خود نشان از ترجیح عفو بر قصاص است. هر چند در کلام معصومین هم زیاد است.»
این کارشناس دینی با اشاره به مفهوم قصاص، گفت: کشتن دیگری به معنای وارد کردن خسارت بر او است. مصلحت قصاص نیز برای جبران آن خسارت است. عنصر عمد در قصاص جایگاه ویژهای دارد و با مطالبه، ولی دم شرائط تحقق قصاص را فراهم میشود. امّا شرائط مذکور در قتل فرزند توسط پدر ثابت نیست، زیرا در اینجا خسارت بر دیگری نیست بلکه خسارت بر خود است. از طرفی عشق پدر به فرزند موجب ورود شبهه عمد در قتل میشود. سوم اینکه مطالبه، ولی به عنوان شرط مهم، در اینجا معدوم است. پس نمیتوان عنصر اصلی بر قصاص را با توجه به موازین دین بیان کرد و دیه جایگزین میشود. حال سوال اینجاست که اگر پدری با وحشی‌گری فرزندش را بکشد وبا دیه قضیه را تمام کند، اما خداوند در آیه ۳۱ سوره مبارکه اسراء می‌فرماید: «وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطْئًا کَبِیرًا؛ و فرزندانتان را از ترس فقر به قتل نرسانید، ما آن‌ها و شما را روزی میدهیم، مسلما قتل آن‌ها گناه بزرگی است.»
در آیه شریفه از کشتن اولاد به جهت ترس از فقر و احتیاج، شدیدا نهی شده است و جمله «نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ» تعلیل همان نهی و در مقام مقدمه چینی برای جمله بعدی است که فرمود: «إِنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطْئًا کَبِیرًا»؛ و پیام آیه این است که فرزندان خود را از ترس این که مبادا دچار فقر و هلاکت شوید و به خاطر ایشان تن به ذلت گدایی دهید به قتل نرسانید، و دختران خود را از ترس اینکه گرفتار داماد نامناسبی شوید و یا به جهت‌های دیگری مایه آبروریزی شما شود مکشید، زیرا این شما نیستید که روزی اولادتان را میدهید، تا در هنگام فقر و تنگدستی دیگر نتوانید روزی ایشان را برسانید، بلکه مائیم که هم ایشان و هم شما را روزی میدهیم و کشتن فرزندان خطایی است بزرگ.
ارزانی اظهار کرد: اسلام هرگز ما را به خشونت علیه خانواده و جامعه دعوت نمی‌کند. شاید قصاص از پدر برداشته شده باشد، اما در پیشگاه خداوند عذابی سخت خواهد داشت و پدر در وجدان خود هم شاهد آرامش و آسودگی نخواهد بود.
